تهیه و تنظیم:
سارا زمانیان
دکترای شیمی
مدیر تحقیق و توسعه شرکت فلزاب
فناوری سطح (آبکاری و پوشش دهی) به صورت گسترده تمام صنایع را در برمی گیرد و به دلیل اهمیت آن در افزایش دوام و ماندگاری قطعات و جلوگیری از خوردگی، موجب حفظ میلیاردها تومان ثروت ملی می شود. از این رو در سرتاسر دنیا این صنعت به عنوان تکنولوژی توانمند ساز (Enabling Technology) شناخته می شود. جای خوشبختی است، که زادگاه این صنعت فراگیر، در ایران باستان بوده است. این موضوع درکتابی با عنوان زیر توسط پروفسوردکترناصرکنعانی به زبان انگلیسی تألیف و توسط شرکت فلزاب به چاپ رسیده است.
Surface Finishing
Through Chemical Plating
A Parthian Discovery 2000 Years Ago
توزیع این کتاب در مجامع علمی جهان رویکردی نو را نسبت به پیشینه این صنعت به جهانیان نشان داد. از این رو جا دارد که نسل حاضر با استفاده از پتانسیل‌های عظیم فناوری سطح و سابقه تاریخی ایران در این زمینه قدم‌های موثری برداشته و ایران را تا مرتبه یکی از قطب‌های موثر فناوری سطح جهان سوق دهند.
وضعیت صنعت آبکاری در ایران امروز
با وجودی که پس از آن شکوه و عظمت صنعتی، پیشینیان ما این دستاورد بزرگ را به فراموشی سپردند و تا نیم قرن اخیر نیز آثاری از فناوری سطح در جامعه ملموس نبود، لیکن پیشکسوتان این صنعت در دهه های اخیرتلاش زیادی برای شناسایی این صنعت نمودند. در نتیجه این تلاش ها، این صنعت فراگیر از زیر مجموعه صنف سماورسازان خارج شده و وزارت صنعت و معدن آن را به نام صنعت آبکاری شناسایی نمود. اکنون صنعت آبکاری به همت این دل سوزان دارای مجلات تخصصی و سمینارهای حرفه ای برای معرفی نوآوری‌های خود می باشد.
با وجود تمامی این تلاش ها، این صنعت اکنون در ایران تا حدود بسیار زیادی با سازوکار سنتی در حال انجام است و عدم توجه به راه اندازی واحدهای آبکاری با خطوط تمام اتوماتیک و نیز رقابت منفی بر پایه قیمت دستمزد آبکاری، منجر به بروز مشکلات متعددی شده است. از جمله این مشکلات می توان به رشد بی رویه واحدهای کوچک آبکاری با تولیدات فاقد کیفیت و آلاینده محیط زیست، تعطیلی بسیاری از واحدهای فعال در این صنعت در طی دو دهه اخیر و بروز بیماری‌های جدی ناشی از عدم رعایت استانداردهای ایمنی برای کارگران فعال در این واحدها را نام برد.
لذا با توجه به نیاز امروز و فردای ایران به این صنعت مهم و نیز گستردگی و پتانسیل این فناوری در کشور، وقت آن رسیده است که این صنعت با ارزش، مدرنیزه شده و با به کارگیری ماشین آلات و تجهیزات به روز شده و آخرین یافته ها در زمینه فرایندهای شیمیایی و دانش فنی مورد استفاده در خطوط آبکاری، تصفیه پساب های صنعتی، بازیافت آب و صیانت از نیروی کار به طور جدی مورد بررسی، تجزیه، تحلیل و بازنگری ریشه ای قرار گیرد. از این رو برای نیل به اهداف فوق راه کارهای زیر ارائه می گردد:
تجمیع واحدهای آبکاری کوچک و متوسط
تجمیع واحدهای آبکاری کوچک و متوسط علاوه بر جلوگیری از تعطیلی و حذف آن ها باعث بالارفتن توانایی مالی واحدهای تشکیل شده جدید می شود. دراین صورت این واحدهای جدید قادر به خرید ماشین آلات مدرن برای خطوط تولیدی خود، استفاده از فرآیندها و مواد شیمیایی اولیه جدید و نیز راه اندازی بخش های تصفیه پساب خواهند بود. مسلما این موارد موجب ارتقاِء کیفیت پوشش دهی و محصولات تولیدی، فراهم آوردن ایمنی بیشتر برای نیروی کار و نیز حفظ محیط زیست خواهد شد.
برگزاری نمایشگاه های تخصصی فناوری سطح
تغییر دیدگاه مثبت جامعه نسبت به فناوری سطح و فعالیتهای مختلف جامعه صنعتی در این حوزه، برگزاری نمایشگاه های تخصص فتاوری سطح (آبکاری) با نام Persian Surface Technology Fair 
موجبات ارتباط گسترده صاحبان صنعت آبکاری کشور را با همه دست اندرکاران این رشته فراهم می کند. که در نتیجه آن تکنولوژی مورد استفاده در سطح فناوری روز جهان ارتقاء یافته و ایران را به قطب علمی، صنعتی و نمایشگاهی در منطقه خاورمیانه تبدیل می نماید.
نظارت و حمایتهای مالی سازمانهای حامی حفظ محیط زیست
ورود پسابهای صنعتی تصفیه نشده و خام به جریان های آب و محیط های پذیرنده، موجب بروز بحران های زیست محیطی و آسیب جدی به طبیعت، حیات وحش، اکوسیستم و در نهایت سلامت افراد جامعه می شود. لذا تصفیه، بهره برداری از ضایعات باقی مانده و بازیافت آب از این پساب ها علاوه بر جلوگیری از بروز این بحران ها کمک شایانی را به بهره برداری بهینه از منابع آب و حفظ آنها می نماید. با توجه به خصوصیات جغرافیایی ایران استفاده مجدد از پسابهای صنعتی و بازیافت آب از ضرورت بیشتری برخودار است. در حال حاضر به علت وجود پاره ای از مشکلات در این بخش، محیط زیست کشورمان با بحران های جدی زیست محیطی روبرو شده است، که در صورت عدم نظارت و رسیدگی هرچه سریعتر، در سال های آینده این بحران به فاجعه زیست محیطی مانند آنچه که امروز برای دریاچه ارومیه اتفاق افتاده است، بدل خواهد شد. لذا مقتضی است که تمام واحدهای صنعتی فعال در حوزه آبکاری به بخش های تصفیه پساب استاندارد و مدرن مجهز شوند. این امر علاوه بر تغییر دیدگاه صاحبان این صنعت، نظارت و کمک های جدی سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان های دیگر حامی محیط زیست را می طلبد. این سازمان ها علاوه بر نظارت جدی و سختگیرانه، با ابزارهای تشویقی چون پرداخت وام های بلند مدت و کم بهره جهت خرید تجهیزات مدرن تصفیه پساب مانند فناوری نوین پساب صفر یا
Zero Liquid Discharge (شکل 1)، آموزش کارکنان بخش‌های مرتبط و نیز حمایت از بخش ها و شرکت های خصوصی فعال در این زمینه می توانند موثرترین عامل جهت حفظ محیط زیست کشور عزیزمان باشند. بدیهی است که حمایت این واحدها در کنار همکاری صاحبان صنعت موجبات خروج هرچه سریع تر از این بحران را فراهم می آورد.
نظارت بیشتر سازمان ملی استاندارد در کیفیت تولیدات ایران
سازمان ملی استاندارد ایران به عنوان تنها مرجع رسمی، به منظور انجام تحقیقات درجهت تدوین استاندارد در کشور می تواند با نظارت جدی تر موجبات بالا بردن کیفیت فناوری سطح ، بهبود روش های تولید و کارایی صنایع را فراهم آورد.
این سازمان قادر است با مجهز و مدرن نمودن آزمایشگاه های معتمد طرف قرارداد خود، واحدهای صنعتی را در تولید کالاهایی مطابق با آخرین استانداردهای روز جهان یاری نماید. در این صورت واحدهای با تولیدات نامرغوب یا در جهت استاندارسازی و در نتیجه مدرنیزه کردن تجهیزات، دانش و مواد اولیه خود گام خواهند برداشت و یا از صنعت کشور حذف خواهند شد. همچنین این سازمان با صدور گواهینامه ها و حمایت های خود می تواند موجبات تشویق و رقایت مثبت صاحبان این صنایع را فراهم آورد.
مشارکت مراکز فنی در هزینه های سرمایه گذاری تولیدات جدید
تولیدات به روز کارخانجات صنعتی مستلزم سرمایه گذاری مستمر در جهت نمونه سازی، طراحی و ساخت قلّاب آبکاری و ساخت وان فرایندهای جدید آبکاری برای تولیدات جدید می باشد. تهیه این نمونه ها از طراحی تا ساخت و اخذ تائیدیه خریدار نهایی، هزینه های زیادی را برای واحد های صنعتی در بردارد. لذا این مراکر فناوری سطح با ارائه پشتیبانی های فنی به مشتریان مهم خود، آنان در عقد قراردادهای فروش محصولات یاری می نمایند.
در کشورهای پیشرفته، صاحبان صنایع که قصد احداث و یا بهره گیری از فرآیند یا تجهیزات جدیدی را دارند، پیش از احداث کارگاه، کارخانه و یا خریداری تجهیزات و مواد جدید به چنین مراکزی مراجعه کرده و با معرفی دیدگاه ها، طرح ها و محصولات تولیدی خود از این مراکز خدمات دریافت می کنند. این خدمات شامل انجام تحقیق در مورد فرآیندهای لازم برای تولید محصولات مورد نظر می باشد. در نتیجه انجام تحقیقات مختلف در نهایت این مراکز جدیدترین تجهیزات، دانش فنی و مواد اولیه دوستدار محیط زیست را به صاحبان این مشاغل معرفی می کنند. همچنین برای ایجاد اعتماد و اطمینان از صحت موارد پیشنهادی، محصولات مورد نظر در قالب طرح های پایلوت با تجهیزات و مواد پیشنهادی توسط این مراکز تولید می شوند تا صاحبان صنایع به طور ملموس و از نزدیک با فرایندهای پیشنهادی، شرایط حقیقی و مشکلات کار آشنا شوند. صاحبان صنایع می توانند به بازاریابی نمونه های تولیدی پرداخته و پس از اطمینان کامل از سوددهی کارگاه یا کارخانه مورد نظر خود را احداث کنند. متخصصان این مراکز پس از احداث خطوط تولیدی نیز همواره در کنار صاحبان این صنایع خواهند بود و با ارائه مشاوره و آموزش به کارکنان مشکلات آنها را به حداقل خواهند رساند. راه اندازی این مراکز توسط افرادمتخصص، علاوه بر ایجاد کارگاه‌ها و کارخانجات استاندارد و دوستدار محیط زیست موجب کاهش هزینه های ناشی از به کارگیری روش های سنتی و اجرای طرح های اشتباه خواهد شد. از طرف دیگر احداث این مراکز موجبات اشتغال نیروی انسانی تحصیل کرده و متخصص را فراهم می کند تا ایده های نوین خود را در زمینه صنعت آبکاری ارائه دهند. در کشور ما نیز وجود مراکزی برای پشتیبانی از افرادی که قصد احداث یا مدرنیزه کارگاه ها یا کارخانجات آبکاری خود را دارند، بسیار ضروری می باشد.
ورود صاحبان صنعت آبکاری به شاخه‌های بیشتری از فناوری سطح
علاوه بر صنعت آبکاری عمومی، فناوری سطح دارای رشته های گسترده ای می باشد. با نگاه به لیست مشارکت کنندگان نمایشگاه های فناوری سطح Surface Technology) ( در جهان به اهمیت صنایع الکترونیک و پیشرفت های اخیر جهان در صنایع زیر پی می بریم:
الکترونیک (PCB و IC)
تکنولوژی تولید مواد نیمه رسانا ((Semiconductor (SC)
تکنولوژی آبکاری لایه نازک پیشرفته (Electrolytic Wafer Plating)
این فناوری ها شامل راه حل های نوآورانه برای ایجاد صنایع الکترونیک پیشرفته بوده و بسترهای لازم برای تولید سیستمهای تصویربرداری، هوا فضا، پزشکی ، خودرو و مخابرات و ارتباطات و … را فراهم می کنند.
مسلماٌ ورود به هریک از عرصه های ذکر شده، مسیر پیشرفت و خودکفایی کشور را هموارتر خواهد نمود، که خود نیازمند بهره گیری از تجهیزات و فرآیندهای مدرن و نیز نیروی کار متخصص و آگاه می باشد.
تضمین کیفیت صنعت آبکاری درخطوط تمام اتوماتیک
امروزه استفاده از خطوط تمام اتوماتیک در صنایع مختلف از جمله صنعت آبکاری به منظور بالابردن بازده و کیفیت کالاهای تولید شده، کاهش مصرف انرژی و خطاهای انسانی، صیانت از نیروی کار، افزایش ایمنی، کاهش زمان های مرده و نیز یکنواختی کالاهای تولیدی در کشورهای درحال توسعه رو به افزایش است. از این رو برای تجهیز نمودن واحدهای صنعتی به خطوط تمام اتوماتیک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
تبدیل خطوط آبکاری از سنتی به خطوط تمام اتوماتیک.
تشویق و حمایت مالی صاحبان واحدهای آبکاری جهت خرید خط تمام اتوماتیک.
حمایت مالی و تکنولوژیکی واحدهای ماشین سازی و ابزارسازی برای ساخت ماشین آلات و تجهیزات مطابق آخرین استانداردها.
ایجاد واحد های طراحی قلاب و ابزارهای پوشش دهی با مشارکت صاحبان تکنولوژی روز جهان
حمایت دولت از ایجاد خطوط اعتباری درجهت نواوری در صنعت آبکاری (این حمایت می تواند شامل تامین خط تمام اتوماتیک آبکاری با قیمت مناسب برای همه کارگاه ها با مشارکت صاحبان فناوری سطح داخلی و صاحبان تکنولوژی جهانی باشد).
به روز نمودن فرایندهای آماده سازی وچربی گیری و عدم استفاده از روش های سنتی.
استفاده از مواد اولیه با استاندارد فنی بالا و دوستدار محیط زیست در فرایندهای آبکاری.
احداث واحدهای تصفیه پساب صنعتی مطابق آخرین استانداردهای محیط زیست.
آموزش های فنی و حرفه ای و به کارگیری آخرین ماشین آلات و تجهیزات و روش های آبکاری روز دنیا جهت حفظ سلامت نیروی کار کشور.
صیانت از نیروی کار
کار آفرینان و کارکنان واحدهای آبکاری شایسته کار در محیطی سالم و در سطح پذیرفته شده استانداردهای بین المللی می باشند. از این رو برای صیانت از نیروی کار کشور اکنون نوبت آن است که تجهیزات و خطوط تمام اتوماتیک به کمک کارگران بیایند و سلامت دستان با ارزش نیروی کار کشور برای ارتقاء این صنعت حفظ شود.
هم صیانت از نیروی کار صنعت آبکاری و هم رسیدن به کیفیت مطلوب قطعات آبکاری شده، نیازمند استفاده از ماشین آلات و تجهیزات به روز می باشد.
نتیجه گیری
ایران در شرف عضویت در سازمان تجارت جهانی می باشد، از این رو الزام به رقابت اجتناب ناپذیر است. لذا توجه به کیفیت کالاهای تولیدی، برای حضور موثر و نافذ در بازار صنعت آبکاری در ایران نیز ملزم به تغییرات اساسی و حمایت همه جانبه ارگان ها و سازمان های مختلف و نیز همکاری صاحبان این صنعت می باشد.
این تغییرات می تواند منجر به نتایج مطلوب زیر شود:
کاهش ضایعات تولیدی
کاهش مصرف مواد اولیه
کاهش هزینه انرژی و زمان
صیانت از نیروی کار
کاهش آلودگی های محیط زیست
بهبود کیفیت پوشش
افزایش راندمان کاری
ایجاد توان رقابت در بازار بین المللی
اشتغال زایی
بالا رفتن کیفیت محصولات تولیدی
امکان رقابت با بازارهای جهانی
در نهایت با افزایش کیفیت و توان رقابت بستری مناسب جهت صادرات محصولات صنعتی کشور فراهم می گردد، که عملا فناوری سطح (آبکاری )، صنایع کشور را برای حضور در بازار جهانی توانمند می سازد.
امید است با مشارکت همه دست اندرکاران صنعت آبکاری و با بهره گیری از مشارکت کشورهای صنعتی پیشرفته در به روز نمودن صنعت توانمند ساز آبکاری به موفقیت دست یابیم.
برای اشنایی بیشتر با ارسال کننده مقاله به سایت نشریه پیام آبکار مراجعه نمایید
