صنعت آبکاری یکی از صنایع پایه برای رسیدن به توسعه صنعتی است زیرا به کمک این صنعت می توان قطعاتی را با عمر مفید بالا، ارزان و سبک تولید کرد. آبکاری به مجموعه فرآیندهایی گفته می شود که تحت آن سطح قطعات فلزی و در بعضی مواقع غیرفلزی با لایه هایی از فلز یا غیرفلز جهت دستیابی به سطوح مناسب پوشش داده شود.در اثر فرآیند آبکاری در صنایع، صرفه جویی اقتصادی در ساخت قطعات و کالاها ایجاد می شود. آبکاری قطعات باعث افزایش عمر مفید، بهداشت و زیبایی، تغییر کاربردی اشیاء و در نهایت کاهش قیمت تمام شده می شود.

  به عنوان مثال در هر خودرو بیش از 3400 قطعه آبکاری می شود تا از این طریق وزن قطعات به کار رفته در آن کم شود.پیش بینی می شود تا سال 2020 میلادی مصرف قطعات آلومینیومی و پلاستیکی در خودرو افزایش چشمگیر پیدا کند. این قطعات اگر چه استحکام بالایی ندارند اما به کمک آبکاری این خاصیت را پیدا می کنند.

اما متاسفانه علیرغم فواید چشمگیر صنعت آبکاری درتوسعه صنایع ، فعالیت این واحدها درداخل شهرها مخاطرات زیست محیطی وبهداشتی فراوانی را بهمراه دارد.

این واحدها بصورت مستقل به شکل کارگاههای کوچک وخصوصی یابه عنوان بخشی از  کارخانه های بزرگتر فعالیت دارند.

تاریخچه صنعت آبکاری

تاریخچه آبکاری در اروپا به اواخر قرن 18 برمی‌گردد؛ درحالی‌که طبق برخی اسناد و مدارک سابقه آبکاری در ایران، حتی به دوره اشکانیان نیز می‌رسد. اما آبکاری در ایران معاصر، به بیش از 100 سال پیش بازمی‌گردد. ابراهیم‌خان صحاف‌باشی اولین کارگاه آبکاری را در خیابان لاله‌زار نو تاسیس کرد و با نصب انواع وان‌های آبکاری نیکل، مس، برنج، نقره و دستگاه‌های جنبی مورد نیاز، آبکاری صنعتی را در ایران پایه گذاری نمود.

در حفاریهای باستانشناسی که در1936 دراطراف تیسفون صورت گرفت تجهیزات آبکاری الکتریکی متعلق به بیش از2000سال مربوط به دوره اشکانیان کشف گردید ، که نشان دهنده آشنائی ایرانیان با آبکاری طلا ونقره برروی جام های فلزی بود.

دسته بندی های موجود درصنعت آبکاری

دسته بندی های مختلفی برای صنعت آبکاری ارائه شده است که هریک از منظر کاربردی خاصی به موضوع نگریسته است.

1-  دسته بندی کاربردی

تقاضا برای انواع پوشش های آبکاری با اهداف مختلفی شکل میگیرد :

1-1-      آبکاری تزیینی :

زمانی از آبکاری تزیینی سخن به میان می آید که هدف از آن چشم نوازی سطح محصول باشد و پوشش کاربردی فنی نداشته باشد . سطوح آبکاری شده با مس ، نیکل ،کرم ، نقره ویا طلا در موارد آبکاری تزیینی کاربرد بسیار زیادی دارند و جزیی از طراحی محصول می باشند ، بعنوان مثال یک سرویس 12 نفره قاشق و چنگال نقره را درنظر بگیرید ، چنانچه این سرویس از نقره خالص ساخته شود نیاز به چند کیلو نقره می باشد در حالیکه به کمک آبکاری فقط به 70 تا 90 گرم نقره مورد نیاز است.

2-1- آبکاری کاربردی :

تعداد موارد استفاده از سطوح آبکاری درصنعت بیشمار میباشد . تعیین دقیق میزان انتظار از کارایی یک قطعه یا محصول معین خواهد کرد که چه پوششی باید برای آن درنظر گرفته شود . طراح وسازنده محصول می تواند بین طیف گسترده ای از پوشش ها ، بهترین پوشش را از نظر ویژگی های فنی و اقتصادی انتخاب نماید .بعنوان مثال پوشش های زیر در صنعت کاربردهای فوق العاده زیادی دارند.

پوشش های روی ازطریق آبکاری با امکان ترکیب با کرماته کاری ، لایه های آلیاژ روی ، پوشش ترکیبی مس/نیکل/کرم ویا پوشش های نیکل شیمیایی ، کرم سخت ، آنودایزینگ نقره وآب طلا وپوششهای بسیار دیگری که دارای امکانات مختلف برای آبکاری کاربردی می باشند.

3-1- آبکاری تلفیقی ( تزیینی وکاربردی ) :

محافظت در برابر خوردگی واستهلاک ، همراه با حفظ زیبایی ظاهری درمورد بسیاری از محصولات ضروری است .بعنوان مثال می توان از بسیاری از قطعات در صنایع خودروسازی  و صنایع خانگی نام برد. دراین موارد از آبکاری بعنوان تلفیقی از محافظت و زیبایی استفاده شده است  لذا به این گروه آبکاری تلفیقی اطلاق میگردد.

4-1- آبکاری درفناوریهای پیشرفته و بطور خاص در عرصه الکترونیک :

در اینجا عمدتاٌ روش های خاص و دقیق آبکاری مدنظر است که در صنایع الکترونیک و هوا – فضا کاربرد دارد ، مدارهای چاپی نمونه ای از آن میباشند.

2-  دسته بندی فرایندی

اگر بخواهیم صنعت آبکاری را بر پایه فرایندها با دیدی گسترده تر (شامل عمده فرایندهای پوشش دهی) گروه بندی کنیم ، میتوان ادعا کرد که یکی از کاربردی ترین انواع دسته بندی بصورت زیر میباشد.

1-2-    آبکاری های الکتریکی (نیکل،کرم،مس،نقره،طلا و…)

آبکاری الکتریکی یکی از روش های اصلاح سطح است که درآن یک یا چند لایه پوشش با استفاده از الکترولیت وجریان برق بر روی سطح لایه زیرین اعمال می شود. در اینجا نمونه بعنوان کاتد بوده ، آند والکترولیت از اجزا مداری هستند که یک منبع تغذیه الکترون ها ویون ها را در این مدار به حرکت وادار میکند.

2-2-    پوشش دهی تبدیلی (کروماته،فسفاته،آندایزینگ)

اساس این نوع پوشش ، روئین کردن سطح فلز است که به ایجاد لایه پایدار اکسیدی بر روی سطح فلز منجر می شود. لذا از جمله این پوشش ها می توان آنودایزینگ ، پوشش های کروماته وفسفاته را نام برد.

         3-2-  پوشش دهی رسوب شیمیایی (الکترولس)

         در فرایند آبکاری الکترولس (بدون جریان الکتریکی) با یک سری واکنش شیمیایی و بدون        استفاده از جریان الکتریکی ، پوشش یکنواختی از فلز مورد نظر بر سطح قطعات ایجاد می شود.

         4-2- پوشش دهی به روش غوطه وری گرم

         در روش غوطه وری گرم ، قطعه مورد نظر را برای اعمال پوشش در حمامی از فلز مذاب به مدت کوتاهی غوطه ور می کنند.

         5-2- آّبکاری موضعی

         آبکاری موضعی ، که به فلز پاشی الکتروشیمیایی نیز منصوب است ، روشی است که در آن عمل آبکاری در یک ماده جاذب که دور یک آند یا پرتابل پیچیده شده نگهداری میشود و آند با سیم رکتیفایر مخصوص متصل میگردد . با اتصال سیم کاتدی رکتیفایر به قطعه کار ، مدار آبکاری تکمیل میشود و در اثر تماس قطعه کار با آند اشباع شده از محلول ، آبکاری انجام میشود.

         6-2- پوشش دهی در خلا

         روش های اصلی این روش پوشش دهی عبارتند از CVD,PVD 

·       روش PVD : در این فرایند یون های مثبت فلزیدر محفظه ای که تحت خلا است تولید شده و با توجه به بار منفی قطعه کار، جذب آن می شوند.

·       روش CVD : در این فرایند بخار فلز پوشش دهنده با سطح فلز در دمای بالا تماس یافته و پوشش دهی از نوع نفوذی پیوند خواهد بود .

7-2- رنگ آمیزی الکتریکی (الکترولاک و…)

رنگ آمیزی الکتریکی (الکتروفورتیک –الکترولاک) روشی است که طی آن پوشش پلیمری بوسیله جریان الکتریسیته بر روی سطح اجسام هادی تشکیل میگردد ، این پوشش حاوی رنگ پایه های (رزین) است که بعد از خنثی شدن با عوامل اسیدی یا بازی ، قابل انحلال در آب بوده و به همراه رنگدانه حلال وافزودنی های دیگر ، ذرات کلوئیدی بارداری را تشکیل می دهد که پس از اعمال جریان الکتریکی مستقیم با حرکت به طرف قطب مخالف خود ، پوشش را بر روی سطح ایجاد میکند.

8-2- پوشش پودری

پوشش دهی پودری  عبارتست از اعمال نوعی پوشش با رنگ خشک وبدون حلال که اجزا اصلی تشکیل دهنده آن تا حد آرد نرم وریز شده باشند. برای اعمال پوشش دهی پودری بر روی قطعه ، از دو روش افشاندن الکترواستاتیکی وبستر سیال استفاده میشود.

9-2- پوشش دهی پاششی

با توجه به تنوع بسیار زیادی که در این روش برای  مواد پوشش دهنده از فلزات و غیر فلزات وجود دارد ، پوشش های مختلفی از جمله قلع ،آلومینیوم ، سرامیک ها و … را میتوان به این عنوان نام برد و در این فرایند فلز مورد نظر را ذوب نموده و برروی سطح قطعه کار می پاشند .در هنگام برخورد فلز برروی سطح قطعه کار پخش شده و به آن  می چسبد . با توجه به مکانیزم پوشش ، آلیاژسازی انجام نشده و لذا باید سطح قطعه کار مناسب برای این عملیات باشد.

10-2- قطعه سازی الکترولیتی (الکتروفرمینگ)

الکتروفرمینگ یا شکل دادن الکتریکی ، یک روش ساخت و تولید قطعات ساده تا پیچیده با استفاده از صنعت آبکاری است .روش کار در این فرایند به ترتیب گام های ذیل است .

•       تهیه یک الگو یا مدل مناسب دارای قابلیت آبکاری

•       مدل در داخل محلول الکترولیت قرار گرفته ولایه فلزی از طریق الکترولیز برروی آن رسوب میکند

•       خروج مدل از محلول ، پس از ذستیابی به ضخامت مورد نظر

•       جداسازی لایه الکتروفرمینگ شده از مدل یا الگوی اولیه

           11-2- پوشش دهی نفوذی

      پوشش های بکار رفته در این فرایند بطور عمده عبارتند از پوشش آلومینیوم (آلومینایزینگ)،کروم (کرومایزینگ) و سیلیسیم و یا تلفیقی از کروم و آلومینیوم ، این پوشش ها براساس تئوری نفوذ عمل کرده واساسا با سایر پوشش ها که سطحی مقاوم بر روی  سطح فلز ایجاد میکنند تفاوت داشته و مکانیزم عمل آنها براساس آلیاژی کردن سطح فلز است . فرایند نفوذ طی دو مرحله صورت میگیرد که عبارتند از تماس فلز پوشش با فلز پایه ومرحله فرایند نفوذ .

           12-2- فرایند تولید مدار چاپی

      اغلب فرایندهای تولید مدار چاپی امروزه با یکی از دو روش زیر صورت میگیرد :

–        روش مرحله به مرحله

–        روش پوشش سطحی

     بیش از 95% بردهای مدار چاپی با دو روش فوق تولید میگردند و فقط در موارد بخصوص از روشهای دیگر استفاده می شود.

بجز فرایندهای ذکر شده فوق ،فرایندهای مختلف دیگری نیز درصنعت پوشش دهی میتواند وجود داشته باشد چرا که با توجه به اهمیت شاخه مهندسی سطح و تاثیر آن بر صنایع دیگر، امروزه مطالعات گسترده ای که در این خصوص صورت میگیرد و روش های مختلف دیگری نیز می تواند به این مجموعه اضافه گردد. اما در کل ، پوشش دهی در تمام دنیا با این فرایندها به انضمام انواع روشهای رنگ کاری شناخته شده ومعرفی میگردد.

صنایع واجد بخش آبکاری 

1)    دارندگان واحدهای آبکاری جنبی شامل واجدین بخش آبکاری بعنوان قسمتی از فرایند تولید :

1-1)       صنایع دفاع، هوافضا، مخابرات، نفت و… این گروه از واحدها عموما دارای خطوط آبکاری متوسط و  بزرگ بصورت سنتی و مدرن بوده و مالکیت آنها دولتی است.  

2-1)  کارخانجات و کارگاههای تولیدکننده انواع محصولات: خودرو، موتورسیکلت ،لوستر ،پیچ و مهره و … دارای خطوط آبکاری بزرگ ،متوسط ،کوچک ،مدرن و سنتی بوده و مالکیت خصوصی یادولتی (نهادها و …) میباشند.       

2)    دارندگان واحدهای آبکاری بصورت مستقل :                          

1-2)       واحدهای دارای مجوز از وزارت صنایع و یا اتحادیه های صنفی

2-2) واحدهای آبکاری مستقل بدون مجوز (زیرزمینی) اغلب کوچک ، براحتی قابل جابجائی و خود را ملزم به پرداخت بیمه و مالیات نمی بینند، لذا از سود بیشتری برخوردارند.

صنایع مصرف کننده آبکاری

  دفاعی –   هوافضا  –  خودروسازی –  لوازم خانگی –  مخابرات

 ساختمان –  نفت و پتروشیمی  – تجهیزات پزشکی  –  بسته بندی – الکتریکی و الکترونیکی   و…

    کاربردهای آبکاری

1) امکان ساخت بسیاری از قطعات و کاهش هزینه تولید

مانند قطعات ساخته شده از سرب خشک، غلطکها، قالبها، مدارچاپی و…

2) افزایش عمر مفید قطعات در برابر خوردگی ، سایش ، اصطکاک و…

مانند پیستون ترمز و شمع  (خوردگی) ، سوپاپ ترمز و سیستم تعلیق (سایش ) ، پیستون موتور و قرقره برف پاک کن (اصطکاک)

3) بهداشت و زیبایی

مانند لوستر ، شیر آلات ، وسایل جراحی ، وسایل آشپزخانه و …

دلایل اهمیت صنعت آبکاری

  صنعت آبکاری به عنوان یک فرآیند تکمیلی با بسیاری از صنایع ، به ویژه صنایع فلزی در ارتباط بوده و مکمل تولیدات آنها و حلال بسیاری از مشکلات دیگر صنایع می باشد.گستردگی این صنعت به حدی است که هر زمان و در هرکجا می توان نشانه ای از آن یافت به عنوان مثال در تولیدات اتومبیل بیش از 3500 قطعه مستقیم با آبکاری ارتباط داشته یا در هواپیمای ایرباس بیش ازدومیلیون قطعه از روشهای آبکاری تولید یا پوشش داده شده اند .گسترش روز افزون صنعت الکترونیک مرهون صنعت آبکاری در ساخت بردهای الکترونیکی و مدارهای چاپی است و از این نمونه ها بسیار است بطوریکه به حق این صنعت را فناوری توانمندساز می نامند.

  معضلات زیست محیطی وبهداشتی صنعت آبکاری :

1)     آلودگی آبهای زیرزمینی ناشی ازتخلیه پساب خام

2)     آلودگی آب وخاک ناشی از فلزات سنگین پسماندها

3)     آلودگی هوا ناشی ازانتشاربخارات سمی

علاوه بر آلودگیهای وسیع ناشی از فعالیت واحدهای آبکاری که منجر به آلودگی زیست محیطی شده وبطور غیرمستقیم برسلامتی انسان وسایرموجودات زنده تاثیر می گذارد،قرارگرفتن مستقیم کارگران درمعرض مواد خطرناک یا سمی شیمیایی وبیماریهای ناشی ازآن یکی ازبزرگترین مشکلات صنایع آبکاری محسوب می شود.

مخاطرات شغلی درصنعت مورد بحث شامل دو دسته بیماریهای ناشی از فعالیت آبکاری و خطرات ویژه ناشی از این فعالیت میباشند ،که بیماریهای ناشی از فعالیت آبکاری می توانند به چهار گروه عمده تقسیم شوند:

1-   از راه پوست یا درمال

     2- از راه تنفس مواد شیمیایی

     3- از راه خوردن یا بلعیدن مواد شیمیایی

     4- از راه جذب پوستی مواد شیمیایی

بیماری های پوستی

تقریبا نصف ادعاهای جبران خسارات، ناشی از بیماری های حرفه ای مربوط به بیماری های پوستی می باشد. به طور اساسی دو نوع بیماری پوستی وجود داردکه عبارتند از :

1-   تحریک های اولیه بیماری های پوستی  که ناشی از عوامل فیزیکی، مکانیکی یا شیمیایی هستند.

2-   بیماری های پوستی حساس شده، که عکس العمل آلرژیکی نسبت به یک ماده معین است.

 این نوع حساسیت ها در طول یک دوره زمانی معین به وجود می آید. تماس جزئی یا در معرض قرار گرفتن بسیار کم از آن مواد، می تواند موجب عکس العمل جدی شود. این نوع از بیماری های پوستی تا حدودی بستگی به خصوصیات فردی و زمینه های مساعد و میزان تحمل شخص دارد. بعضی مواد می توانند موجب هر دو نوع بیماری شوند.

در معمولی ترین کارگاه های صنایع آبکاری، موادی که بتوانند موجب هر دو نوع بیماری شوند عبارتند از : اسید کرمیک، حمام های آبکاری نیکل و تری کلرور اتیلن یا پر کلرور اتیلن که در چربی زدائی تبخیر می شوند و مورد استفاده قرار می گیرند.

خطرات ویژه

علاوه بر خطرات بهداشتی در ارتباط با مواد شیمیایی در عملیات آبکاری، خطرات ویژه بسیاری در عملیات روزمره کارگاهی ممکن است اتفاق بیفتد.

 – بسیاری از صدمات کارکنان آبکاری مربوط به لغزیدن آنها در راه رفتن است که ناشی از تخلیه بین تانکها و افزایش رطوبت محیط در عملیات پوشش دهی می باشد. برای اصلاح و رفع این مشکل، بسیاری از کارگاه ها صفحات جای پا و رفت و آمدی نصب می کنند. این صفحات، کارکنان را از سطوح لغزنده کف کارگا هها مصون نگه می دارد و درصورتیکه این صفحات به علت شرایط محیط، زنگ زده و یا خوردگی پیدا کنند از بین می روند که اگر به طور صحیح تعمیر و یا قسمت های فرسوده تعویض نشوند ممکن است موجب صدمات جدی برای کارکنان شود.

 – آسیب های چشمی ممکن است از انجام کار بدون دقت کافی در اطراف تانک های عملیات آبکاری که بدون استفاده از عینک های محافظ چشم، صورت گرفته باشد، اتفاق افتد. بنابراین خطرات مواد شیمیایی پوشش های ضد زنگ را در مورد چشم نباید نادیده گرفت بلکه باید مورد تاکید جدی قرار داد و به آن توجه نمود.

 – از آنجا که در فرآیند های آبکاری معمولا از جریان الکتریکی استفاده می شودخطر شوک الکتریکی به طور جدی وجود دارد. واضح است که نه تنها از جریان برق در فرآیند آبکاری استفاده می شود، بلکه برای تامین نیروی محرک از دستگاه ها و وسایلی مانند کمپرسور هوا، مکنده های تهویه هوا، یکسو کننده ها و المان های حرارتی جهت گرم کردن تانکها استفاده می شود. بنابر این بسیار حائز اهمیت است که این وسائل طوری سیم کشی شده و حتما دارای سیم اتصال به زمین باشند که طبق کدهای الکتریکی ملی جهت حفاظت کارکنان در مقابل شوک الکتریکی بسیار مهم هستند.

 – آتش سوزیها در کارگاه های آبکاری کمتر مورد توجه قرار می گیرند ولی این آتش سوزی ها با خسارات زیاد در آبکاری ها اتفاق می افتد که به علت نگهداری و انبار کردن و یا جابجایی غلط ظروف حاوی مواد و یا استفاده نا صحیح از وسایل، ممکن است حادث شود به عنوان مثال محلول های سیانور عوامل احیا کننده هستند و اگر با اکسید کننده قوی مثل نیترات آمونیوم یااسید کرمیک تماس پیدا کند، می تواند منجر به انفجار شود. المانهای حرارتی برق در وانهای آبکاری جهت گرم گردن محلول ها در تانک های پلاستیکی می تواند موجب آتش سوزی با خسارات بسیار شود. در صورتیکه سطح مایع داخل تانک به علت تبخیر کاهش پیدا کند، المانهای حرارتی، دیواره بدنه پلاستیکی تانک را تحت تاثیر قرار داده موجب آتش سوزی و در صورت پیشرفت به داخل کانال های پلاستیکی که اغلب در سیستم تهویه اطراف تانکها وجود دارد، موجب پیچیدگی و ایجاد خسارت بیشتر شود.

معضلات و تهدیدهای صنعت آبکاری  در استان های تهران  و البرز

1. نفوذ کارگاهها در بافتهای مسکونی ، ایجاد مزاحمت و آلودگی محیط در بافت مسکونی

2. عدم الگوی مناسب کارگاهی با در نظر داشتن جنبه های اقتصادی – فنی ایمنی ، بهداشتی ، زیست محیطی

3. عدم امکان جلوگیری از ادامه فعالیت واحدهای کوچک غیر مجاز با به کارگیری اهرمهای مختلف

4. عدم امکان اجرای مدیریت ونظارت مستمر بر عملکرد واحدها

اقدامات زیست محیطی جهت کنترل آلودگی

1.شناسایی واحدهای آبکاری در قالب طرح انتقال صنایع آلوده ومزاحم درون شهری

2.شناسایی کارگاههای آبکاری با توجه به وصول شکوائیه و مکاتبات ارگانها وپیگیری رفع آلودگی و جمع آوری و انتقال

3.صدور اخطاریه زیست محیطی در جهت رفع آلودگی وقانونمند کردن فعالیت آبکاری

4. محاسبه وابلاغ جریمه زیست محیطی درصورت تداوم روند آلایندگی

5.جلوگیری وممانعت از ادامه فعالیت واحد آلوده زا با هماهنگی مراجع قضایی(پلمب) و اجرای قوانین زیست محیطی

6.مکاتبه با ارگانهای ذیربط جهت ساماندهی اصولی وکاهش آلودگی پساب کارگاههای آبکاری غیرمجاز وانتقال فعالیت این کارگاهها به خارج ازبافت مسکونی شهری

7.تهیه وتنظیم لیست صنایع آلاینده آبکاری واعلام به مراجع ذیربط از جمله سازمان امور مالیاتی جهت دریافت عوارض آلایندگی صنف فوق بعنوان یک اهرم فشار کنترلی

8.باتوجه به تشدید روند آلایندگی سفره های آب زیرزمینی وسطحی در اثر تخلیه پساب آبکاریها تهیه گزارشات مستند وارائه به ارگانهای ذیربط جهت پیگیری لازم از جمله فرمانداری ها

مشکلات موجود درروند پیگیری رفع مشکلات و آلودگی واحدهای آبکاری

•       محدودیت هایی که در حال حاضر برای فعالیت صنعت آبکاری در کشور تعریف شده و شناخته شدن آن به عنوان صنعت مزاحم، منجر شده فعالیت زیرزمینی کارگاه ها و کارخانه های آبکاری روز به روز افزایش پیدا کند از اینرو این صنعت به صنعتی سیار تبدیل شده به طوری که کارگاه های غیرمجاز مرتبا” بمنظور فرار از روند قانونی توقف فعالیت به مکان دیگری نقل مکان می کنند و لذا هیچ گونه آمار دقیقی نمی توان از وضعیت این صنعت به دست آورد، تا جایی که بنا به اظهارات مسئولین شرکت تعاونی صنایع آبکاری ایران طی دو سال گذشته تعداد واحدهای زیرزمینی در صنعت آبکاری از 3000 واحد به بیش از 4000واحد رسیده است. این در حالی است که در حال حاضر تنها 500 کارگاه آبکاری با مجوز رسمی مشغول هستند.

•       باعنایت به اینکه این واحدها باید به شهرکهای صنعتی مصوب منتقل شوند ، عدم همکاری شرکت شهرکهای صنعتی درپذیرش اینگونه واحدها به دلیل صنفی بودن یکی دیگر از معضلات این واحدها به شمارمیرود.

•       از طرفی ارگانهای ذیربط از جمله سازمان صنایع و معادن ، شهرداریها ، اتحادیه وشرکت تعاونی آبکاران و خود مسئولین کارگاهها در جهت قانونمند کردن و رفع مشکلات فعالیت و همچنین مشکلات زیست محیطی وبهداشتی کارگاههای آبکاری هماهنگی و برنامه ریزی مدون نداشته و طرحهای تهیه شده و مصوب نیز ناتمام مانده و پیگیری نمیشود و مشکلات صنف موصوف بصورت پراکنده و موردی در صورت تشدید آلودگی زیست محیطی پیگیری میشود.

نتیجه گیری

براساس بررسی های بعمل آمده درحال حاضر باعنایت به وضعیت فعالیت سنتی وصنفی واحدهای آبکاری در مناطق شهری و روستایی وهمچنین فعالیت در شرایط غیراصولی وعدم رعابت اصول بهداشتی و زیست محیطی و ایضامحدودیت هایی که در این خصوص برای اینگونه کارگاهها در سطح کشور تعریف شده آن را به یک صنعت سیار تبدیل نموده به طوری که کارگاه ها مرتباٌ برای جلوگیری از شناسایی محل استقرار و تعطیلی توسط ارگانهای ذیربط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و یا شهرداری منطقه ، نقل مکان می کنند و علیرغم کلیه اقدامات هیچ گونه آمار دقیقی از وضعیت این صنعت به دست نیامده است.

از طرفی افزایش فعالیتهای صنعتی مورد بحث ، موجب ایجاد آلودگیهای زیست محیطی  گردیده که می بایست راهکارهایی درجهت کاهش اثرات منفی این آلودگیها بر محیط زیست اندیشید که این مهم  بدون همکاری سایر ارگانهای ذیربط منجمله شهرداریها ، شرکت شهرکهای صنعتی ، اتحادیه صنف آبکاران وتعامل همه جانبه صنعت گران این رسته با مراکز علمی و دانشگاهی جهت به کارگیری تکنولوژی به روز و کارآمد تحقق نخواهد یافت.

 در بررسی تحقیقی به عمل آمده در اداره محیط زیست شهرستان تهران  در سال 1388( رستمی و همکاران) ، واحدهای  مذکور را از نظر نوع فعالیت به دو گروه تقسیم که گروه اول شامل دارندگان واحدهای آبکاری جنبی( واجدین بخش آبکاری بعنوان قسمتی از فرایند تولید) و دارندگان واحدهای صرفا آبکاری بصورت مستقل می باشند .

بر این اساس تعداد کل واحدهای پایش شده در بخش اول ، 10 مورد بوده که ازاین میان  8 واحد دارای مجوز از صنایع ومعادن  و2 واحد دارای مجوز از اتحادیه مربوطه  و همچنین 9 مورد ازکل واحدهای این بخش دارای سیستم تصفیه فاضلاب بوده ویک مورد فاقد سیستم موصوف اعلام گردید..تعداد کل واحدهای پایش شده در بخش دوم ،171 مورد گزارش شد که از این میان 101واحد فاقد مجوز ، 22 واحد دارای مجوز ازصنایع ومعادن و48 واحد دارای مجوز از اتحادیه صنف آبکاران بودند.تعداد واحدهای دارای سیستم تصفیه فاضلاب صنعتی 37 مورد بوده و134 واحد فاقد سیستم موصوف ذکر گردیدند .

دراین راستا علیرغم پیگیری وارائه فرصتهای لازم جهت رفع مشکلات زیست محیطی کارگاههای آبکاری بالاخص درداخل شهرتهران طی سالهای گذشته ، تاکنون مدارک مستند خریداری زمین درشهرک صنعتی وانتقال واحدهای آبکاری ازسوی اتحادیه آبکاران تهران  یا مسئولین واحدهای آبکاری ارائه نگردیده است و آن تعداد آبکاری نیز که طی سالیان گذشته علیرغم وجود برخی مشکلات درشهرک صنعتی زمین تهیه نموده بودند پیگیری لازم انتقال را انجام نداده وکماکان در مکانهای غیرمجاز فعالیت می نمایند و مسئولین اتحادیه ها نیز بدون هماهنگی باارگانهای ذیربط  از جمله ادارات محیط زیست  نسبت به تکمیل پرونده و بعضاٌ صدور پروانه کسب کارگاههای آبکاری اقدام نموده که ضمن افزایش تعداد واحدهای آبکاری از نظر آماری در مناطق شهری بر مشکلات موجود نیز اضافه می گردد ، که جا دارد به هر ترتیب ممکن از صدور هرگونه مجوز فعالیت بدون بررسی و هماهنگی خودداری شود. باعنایت به موارد مطروحه نهایتاٌ اغلب کارگاههای آبکاری باتوجه به مشکلات اقتصادی و فرهنگی بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی با تخلیه پساب سمی و شیمیایی حاوی فلزات سنگین درچاه جاذب یا داخل کانالهای آب سطحی باعث آلودگی شدید سفره های آب زیرزمینی وسطحی و مسائل ومشکلات عدیده ای را برای شهروندان مناطق ایجاد نموده که این امر مغایر با قوانین و مقررات ملاک عمل زیست محیطی می باشد و بایستی در جهت ساماندهی وضعیت فعالیت و مسائل زیست محیطی کارگاههای موصوف به استناد ضوابط ومقررات و مصوبه های قانونی راهکارهای مناسب و اصولی بررسی و به مورد اجرا گذاشته شود.

(منبع: وبلاگ کارشناسان محیط زیست تهران)

تهیه شده خانم نیشا انصاری قائم مقام و معاون فنی اداره کل محیط زیست استان البرز و معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران